In de afgelopen jaren is de vraag naar “vrije van” producten, zoals glutenvrij, suikervrij, vetvrij en vegetarisch, exponentieel toegenomen. Consumenten kiezen deze producten vaak vanwege gezondheidsredenen of dieetvoorkeuren, maar de vraag blijft of ze daadwerkelijk gezonder zijn dan hun traditionele tegenhangers. Hoewel glutenvrije producten essentieel zijn voor mensen met coeliakie en vegetarische voeding ethische en ecologische voordelen biedt, blijkt uit onderzoek dat deze producten niet automatisch gezonder zijn. Veel bewerkte “vrije van” producten bevatten hogere hoeveelheden suiker, verzadigde vetten of andere additieven om smaak en textuur te compenseren (Staudacher & Gibson, 2015).
Daarnaast heeft een glutenvrij dieet invloed op de darmmicrobiota, waarbij gezonde individuen risico lopen op een verstoring van de darmflora (Büyük & Ayyıldız, 2022). Ook vegetarische diëten kunnen tekorten aan essentiële voedingsstoffen veroorzaken als ze niet goed gebalanceerd zijn (Schreiner et al., 2019).
De opkomst van “vrije van” producten
Populariteit en consumentengedrag
eze trend wordt grotendeels gedreven door een groeiend bewustzijn van gezondheid en voeding, waarbij consumenten steeds vaker producten kiezen die aansluiten bij hun dieetvoorkeuren of gezondheidsdoelen. Factoren zoals voedselintoleranties, allergieën en levensstijlkeuzes spelen een belangrijke rol in deze verschuiving. Daarnaast dragen sociale media en influencers bij aan de verspreiding van trends rondom gezonde voeding, waardoor consumenten sneller geneigd zijn om over te stappen op producten die als “gezonder” worden gepresenteerd.
Uit marktonderzoek blijkt dat een aanzienlijk percentage van de consumenten bewust kiest voor “vrije van” producten, zelfs zonder medische noodzaak. Bijvoorbeeld, terwijl slechts ongeveer 1% van de bevolking gediagnosticeerd is met coeliakie, kiest een veel grotere groep voor een glutenvrij dieet vanwege de perceptie dat dit beter is voor de gezondheid (Staudacher & Gibson, 2015). Een vergelijkbare trend is te zien bij suikervrije en vetvrije producten, waarbij consumenten zich steeds bewuster worden van de impact van suiker- en vetconsumptie op hun welzijn.
Marktaanbod en marketingstrategieën
De voedingsindustrie speelt slim in op de vraag naar “vrije van” producten door een breed scala aan alternatieven te ontwikkelen en deze actief te promoten. Supermarkten en speciaalzaken bieden steeds meer opties aan, van glutenvrij brood tot suikervrije snacks en vegetarische vleesvervangers. Deze producten worden vaak gepresenteerd als gezondere alternatieven, ondersteund door claims zoals “natuurlijk”, “gezond” of “zonder toegevoegde suikers”.
Marketingstrategieën spelen een cruciale rol in de populariteit van deze producten. Fabrikanten en retailers maken gebruik van verpakkingsdesigns en labels die consumenten aanspreken, zoals “clean eating” en “low-carb”. Daarnaast worden bekende influencers en voedingsdeskundigen ingezet om deze producten te promoten via sociale media en gezondheidsblogs. Dit heeft geleid tot een sterke toename in de verkoop en acceptatie van dergelijke producten, ondanks het feit dat sommige van deze claims wetenschappelijk niet altijd onderbouwd zijn (Prada et al., 2019).
Waarom mensen kiezen voor glutenvrij, suikervrij, vetvrij of vegetarisch
De motivatie om te kiezen voor “vrije van” producten varieert per individu en kan onderverdeeld worden in verschillende categorieën:
- Gezondheidsredenen
Mensen met medische aandoeningen zoals coeliakie, lactose-intolerantie of diabetes hebben baat bij specifieke dieetbeperkingen. Voor hen is het noodzakelijk om glutenvrije, suikervrije of vetarme producten te consumeren om gezondheidscomplicaties te voorkomen (Świercz et al., 2023).
- Gewichtsbeheersing en fitness
Veel consumenten geloven dat het elimineren van bepaalde voedingsstoffen, zoals gluten of vet, kan helpen bij gewichtsverlies en een betere fysieke conditie. Dieettrends zoals het keto-dieet en suikervrije diëten spelen hierbij een grote rol.
- Duurzaamheid en ethische overwegingen
Vegetarische en veganistische diëten winnen aan populariteit vanwege ethische en ecologische zorgen. Consumenten die zich zorgen maken over dierenwelzijn of de impact van de vleesindustrie op het milieu, kiezen vaker voor plantaardige alternatieven (Schreiner et al., 2019).
- Mode en sociale trends
Sociale media en influencers spelen een grote rol in de verspreiding van gezondheidstrends. Het zien van rolmodellen die een bepaald dieet volgen, kan consumenten overtuigen om dezelfde keuzes te maken, zelfs als daar geen medische noodzaak voor is (Newberry et al., 2017).
Glutenvrije producten
Voor mensen met coeliakie is een strikt glutenvrij dieet essentieel. Coeliakie is een auto-immuunziekte waarbij gluten een ontstekingsreactie in de darm veroorzaken, wat leidt tot darmschade en verminderde opname van voedingsstoffen (Peleg et al., 2024). Ook mensen met non-coeliakie glutenovergevoeligheid (NCGS) melden vaak verbeteringen bij het vermijden van gluten, hoewel de wetenschappelijke consensus over NCGS nog beperkt is.
Veel commerciële glutenvrije producten bevatten minder vezels, ijzer en B-vitamines dan hun glutenbevattende tegenhangers (Melini & Melini, 2019). Hierdoor kunnen langdurige tekorten ontstaan, vooral bij mensen die hun dieet niet aanvullen met volwaardige alternatieven zoals quinoa en zilvervliesrijst.
Een glutenvrij dieet kan de darmmicrobiota beïnvloeden, vooral bij gezonde individuen. Onderzoek toont aan dat glutenvrije diëten dysbiose kunnen veroorzaken, wat negatieve gevolgen kan hebben voor de immuunfunctie (Büyük & Ayyıldız, 2022).
Hoewel sommige mensen subjectieve voordelen ervaren van een glutenvrij dieet, ontbreekt wetenschappelijk bewijs voor gezondheidsvoordelen bij mensen zonder glutenintolerantie. Sterker nog, veel glutenvrije producten bevatten meer suiker en vet om de textuur en smaak te verbeteren, wat kan leiden tot gewichtstoename en een verhoogd risico op metabole aandoeningen (Henriques et al., 2021).
Suikervrije producten
Suikervrije producten bevatten vaak kunstmatige zoetstoffen zoals aspartaam, sucralose of stevia. Hoewel deze stoffen caloriearm zijn, suggereren sommige studies dat ze de eetlust kunnen verhogen en de stofwisseling kunnen beïnvloeden (Henriques et al., 2021).
Hoewel kunstmatige zoetstoffen geen directe stijging van de bloedsuikerspiegel veroorzaken, blijkt uit onderzoek dat langdurig gebruik insulineresistentie en veranderingen in de darmmicrobiota kan veroorzaken, wat metabole aandoeningen kan verergeren (Henriques et al., 2021).
Verschillende studies tonen aan dat kunstmatige zoetstoffen de samenstelling van darmbacteriën kunnen veranderen, wat kan leiden tot spijsverteringsproblemen en zelfs een verhoogd risico op obesitas en diabetes type 2 (Henriques et al., 2021).
Vetvrije producten
Gezonde vetten, zoals die in olijfolie, avocado’s en vette vis, zijn essentieel voor de opname van vetoplosbare vitaminen en de productie van hormonen. Een vetarm dieet kan leiden tot tekorten aan essentiële vetzuren en vetoplosbare vitamines (Melini & Melini, 2019).
Veel vetvrije producten bevatten toegevoegde suikers en zetmeel om de textuur en smaak te verbeteren. Dit kan het tegenovergestelde effect hebben van wat consumenten verwachten, aangezien deze ingrediënten kunnen bijdragen aan gewichtstoename en een verhoogd risico op diabetes (Henriques et al., 2021).
Een extreem vetarm dieet kan het risico op hart- en vaatziekten verhogen, omdat het de balans van HDL en LDL cholesterol kan verstoren (Henriques et al., 2021).
Vegetarische en veganistische producten
Vegetarische en veganistische diëten kunnen gezondheidsvoordelen bieden, zoals een lager risico op hart- en vaatziekten en bepaalde vormen van kanker. Dit komt voornamelijk door de hoge inname van vezels, antioxidanten en onverzadigde vetten (Schreiner et al., 2019).
Een veganistisch dieet vereist zorgvuldige planning om tekorten aan vitamine B12, ijzer en eiwitten te voorkomen. Zonder supplementen en uitgebalanceerde voeding kunnen deze tekorten leiden tot bloedarmoede en verminderde spieropbouw (Schreiner et al., 2019).
Veel vleesvervangers bevatten grote hoeveelheden zout, conserveringsmiddelen en bewerkte plantaardige oliën, wat het gezondheidsvoordeel van een plantaardig dieet kan verminderen (Schreiner et al., 2019).
Wat is nou wel of niet gezond eten?
De toename in populariteit van “vrije van” producten weerspiegelt een groeiend bewustzijn over voeding en gezondheid. Veel consumenten kiezen bewust voor glutenvrije, suikervrije, vetvrije en vegetarische alternatieven, vaak met de overtuiging dat ze gezonder zijn dan hun traditionele tegenhangers. Maar de realiteit is genuanceerder: veel van deze producten zijn sterk bewerkt en bevatten toegevoegde suikers, vetten en kunstmatige ingrediënten om de smaak en textuur te verbeteren. Hierdoor kunnen ze, ondanks hun gezondheidsclaims, minder voedzaam zijn dan gedacht.
De voedingsindustrie speelt slim in op deze trend door producten te promoten als “gezonde alternatieven”, terwijl wetenschappelijk onderzoek vaak aantoont dat deze niet per definitie beter zijn voor de gezondheid. Hoewel bepaalde dieetbeperkingen medisch noodzakelijk kunnen zijn—zoals bij coeliakie of diabetes—en plantaardige voeding ethische en ecologische voordelen biedt, blijft het cruciaal om kritisch te kijken naar de voedingswaarde van deze producten. Het vermijden van bepaalde voedingsstoffen zonder ze op een natuurlijke manier te vervangen, kan leiden tot tekorten en een onevenwichtig dieet.
Een gezonder alternatief voor de sterk bewerkte “vrije van” producten is te vinden in volwaardige, onbewerkte voedingsmiddelen. In plaats van te kiezen voor industriële glutenvrije producten met toegevoegde suikers en vetten, kunnen mensen beter natuurlijke glutenvrije granen zoals quinoa en boekweit consumeren. In plaats van suikervrije producten met kunstmatige zoetstoffen, kan men kiezen voor natuurlijke zoetbronnen zoals fruit of kleine hoeveelheden honing. Vetvrije producten missen vaak essentiële vetzuren en worden gecompenseerd met andere ongezonde toevoegingen, terwijl gezonde vetbronnen zoals olijfolie, noten en vette vis juist een positieve bijdrage leveren aan de gezondheid.
De belangrijkste les uit deze analyse is dat “vrije van” niet automatisch gelijkstaat aan “gezonder”. De focus zou niet moeten liggen op het elimineren van specifieke voedingsstoffen, maar op het kiezen van volwaardige, natuurlijke voeding die rijk is aan essentiële voedingsstoffen en vrij van overmatige bewerking. Gezondheid draait om balans, diversiteit en kwaliteit van voeding, niet om het blindelings volgen van trends. Door bewuste keuzes te maken en natuurlijke alternatieven te verkiezen boven sterk bewerkte producten, kunnen consumenten echt bijdragen aan hun gezondheid—zonder misleid te worden door marketingclaims.
Bronnenlijst
Büyük, N., & Ayyıldız, F. (2022). The impact of gluten-free diet on microbiota. Sağlık Bilimlerinde Değer. https://doi.org/10.33631/sabd.1173946
Henriques, H., Fonseca, L., Silva de Andrade, K., Shivappa, N., Hébert, J., Ferreira, A., & Alvarez Leite, J. I. (2021). Gluten-free diet reduces diet quality and increases inflammatory potential in non-celiac healthy women. Journal of the American College of Nutrition, 1-9. https://doi.org/10.1080/07315724.2021.1962769
Melini, V., & Melini, F. (2019). Gluten-free diet: Gaps and needs for a healthier diet. Nutrients, 11(1), 170. https://doi.org/10.3390/nu11010170
Newberry, C., McKnight, L., Sarav, M., & Pickett-Blakely, O. (2017). Going gluten free: The history and nutritional implications of today’s most popular diet. Current Gastroenterology Reports, 19(1), 1-8. https://doi.org/10.1007/s11894-017-0597-2
Peleg, N., Niv, Y., Dickman, R., Boltin, D., Krauthammer, A., Herman-Edelstein, M., Issa, N., Ollech, J. E., Konikoff, T., & Gingold-Belfer, R. (2024). The effects of gluten-free diet on body mass indexes in adults with celiac disease: A systematic review and meta-analysis of observational studies. Journal of Clinical Gastroenterology. https://doi.org/10.1097/MCG.0000000000001998
Prada, M., Godinho, C. A., Rodrigues, D. L., Lopes, C. M. A., & Garrido, M. (2019). The impact of a gluten-free claim on the perceived healthfulness, calories, level of processing and expected taste of food products. Food Quality and Preference. https://doi.org/10.1016/j.foodqual.2018.10.013
Schreiner, P., Yilmaz, B., Rossel, J., Franc, Y., Misselwitz, B., Scharl, M., Zeitz, J., Frei, P., Greuter, T., Vavricka, S., Pittet, V., Siebenhüner, A., Juillerat, P., Känel, R., Macpherson, A., Rogler, G., & Biedermann, L. (2019). Vegetarian or gluten-free diets in patients with inflammatory bowel disease are associated with lower psychological well-being and a different gut microbiota, but no beneficial effects on the course of the disease. United European Gastroenterology Journal, 7, 767-781. https://doi.org/10.1177/2050640619841249
Staudacher, H., & Gibson, P. (2015). How healthy is a gluten-free diet? The British Journal of Nutrition, 114(10), 1539-1541. https://doi.org/10.1017/S000711451500330X
Świercz, A., Żurek, U., Tołwiński, I., Kędzierska, Z., Antkowiak, K., Dadas, K., Małachowska, D., Ciecierski-Koźlarek, H., & Shved, K. (2023). Does a gluten-free diet result in nutritional deficiencies? – a review of literature. Journal of Education, Health and Sport. https://doi.org/10.12775/jehs.2023.34.01.012
